Milattan önceye dayanan tarihi ile, görkemli bir geçmişe, korunmuş bir mimariye sahip olan Midyat'ın ismi de Matiate kelimesinden gelmektedir. Süryanice kökenli bir kelime olup, köyüm, vatanım anlamı taşımaktadır. Büyüleyici tarihi gizem yaratmaktadır.

Mardin Midyat'ın ilk yerlileri mağarada yaşayan Hıristiyan halktan oluşuyordu. Tarih boyunca birçok kez talan edilen kentte yaşayan halk çok eziyet çekmiştir. Son olarak 1. Dünya Savaşı'nda kasabanın üçte ikisi yaşamını yitirmiştir.

 

1930'lu yıllardan sonra kasaba yeniden canlanmış, kiliseler, evler ve bazı mekanlar onarılmıştır. Midyat'ta gezilip görülecek birçok yer bulunmaktadır. İpek Yolu güzergahında bulunan Midyat'ta 5 adet han ve kervansaray bulunmaktadır.

 

Eskimeyen uygarlıkların izlerini barındıran Midyat'ta özellikle görülmesi gereken şehrin genel görüntüsü ve taş işçiliği ile yapılmış Midyat evleridir. Dünyanın en eski manastırı olan Mor Gabriel Manastırı burada bulunmakta olup, aktif durumdadır.

 

1925 yılında yapılan Cevat Paşa Cami, Midyat'a özgü kesme taştan ve oldukça kalın duvarlı, kare planlı bir yapıdır.

 

Birbirinden özel tarihi eserlerin bulunduğu Midyat Kent Müzesi ise tüm kültür öğelerini bir arada görmek bakımından önem arz etmektedir. İki katlı olan bu müzenin daha önceleri han olarak kullanıldığı bilinmektedir.

Mardin gibi bir müze kent olan Midyat, Mardin'den yaklaşık 1.5 saat uzaklıkta yer alır. Mardin'e benzer evlerin, taş konakların, kemerli geçitlerin, minare gibi yükselen çan kuleleriyle Süryani kiliselerinin bulunduğu Midyat, bir ortaçağ kentini andırmaktadır. Bölgeyi Süryanilerin yavaş yavaş terk etmesi ve göç almasıyla şehir merkezi 2 km ötedeki Estel'e kaymıştır. Telkari diye bilinen taş işçiliğinin en güzel örnekleri Midyat'taydı. Bir kaç telkari ustası Midyat çarşısında mesleklerini sürdürmekte direniyorlar. Mutlaka izlemelisiniz....

 

Mardin'in bu çok önemli ilçesi gümüş işçiliğiyle de ünlüdür. El sanatları açısından önemli bir yöre olan ilçe turistik açıdan oldukça çekicidir. İlçenin 18 km. doğusunda bulunan Deyrulumur Manastırı M.S.397 yılında inşa edilmiştir.M.S.640 yılında Hz. Ömer zamanında Arap-İslam ordusu Süryanilerle işbirliği yaparak Mezopotamya'ya girince,özellikle bu eserin korunması için Hz. Ömer' in emri ile ayrıcalık tanımıştır. Manastırda eskiden içinde zengin bir kütüphane bulunmaktaydı. Ayrıca içinde binlerce öğrencinin eğitim aldığı bir teoloji fakültesi bulunmaktadır. Midyat'ta Meşe, Bitim, Antepfıstığı gibi ürünler ve kendine has acur, kavun yetiştirilir. Dünyanın en kaliteli üzümlerinin yetiştiği kavşak noktasıdır.